ΠΡΟΟΙΜΙΟ (exordium) (§§ 1 - 2)

ΥΦΟΛΟΓΙΚΑ - ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ

§§ 1-2

Οι §§1 –2 αποτελούν το προοίμιο του λόγου του Δημοσθένη.
Οι γενικότεροι στόχοι του προοιμίου ενός ρητορικού λόγου είναι:
α. Η εύνοια : ο ομιλητής προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια των ακροατών του (captatio benevolentiae).
β. Η πρόσεξις: ο ομιλητής προσπαθεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον και την προσοχή των ακροατών του.
γ. Η ευμάθεια: ο ομιλητής κατατοπίζει τους ακροατές του σχετικά με το περιεχόμενο του λόγου του.
Στο συγκεκριμένο προοίμιο υπηρετούνται ως ένα βαθμό και οι τρεις αυτοί στόχοι. Συγκεκριμένα :
(Α) Ο Δημοσθένης προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια των Αθηναίων ακροατών. Για το σκοπό αυτό:
1. Ξεκινά κάνοντας έκκληση στην εξασφάλιση της παρρησίας («οἶμαι δεῖν – διδόναι παρρησίαν ἑκάστῳ τῶν συμβουλευόντων»). Με την έκκληση αυτή προδιαθέτει το ακροατήριο, προκειμένου να προλάβει ενδεχόμενες αντιδράσεις: με την πρότασή του να ζητήσει από τους συμπολίτες του να βοηθήσουν τους Ροδίους παρά τους ενδεχόμενους κινδύνους και παρά το γεγονός ότι με την αποστασία τους από την Αθηναϊκή συμμαχία οι Ρόδιοι προκάλεσαν σημαντικές ζημιές στην Αθήνα.

2. Κολακεύει τους ακροατές του:
Ι. Με την αντίθεση «οὐδεπώποθ’ ἡγησάμην χαλεπὸν τὸ διδάξαι τὰ βέλτισθ’ ὑμᾶς …» ¹ «ἀλλὰ τὸ πεῖσαι πράττειν ταῦτα». Η αντίθεση αυτή καταδεικνύει ότι δεν είναι δύσκολη, για το ακροατήριο, η γνώση των «βελτίστων» καθώς όλοι σχεδόν τα γνωρίζουν• δύσκολο είναι να πείσει ο ρήτορας τους Αθηναίους να εφαρμόσουν τα «βέλτιστα» στην πράξη. Η περίφραση «ὑπάρχειν ἐγνωκότες» αντί του απλού «ἐγνωκέναι», προσδίδει έμφαση και εκφράζει μεγαλύτερη βεβαιότητα.
ΙΙ. Με την επιλογή των λέξεων «διαβαλλόντων» και «βλασφημίας» δηλώνεται ότι οι κατηγορίες που διατυπώνουν εναντίον της Αθήνας οι αντίπαλοι ή και οι σύμμαχοί της δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα, είναι απλές συκοφαντίες. Στο σημείο αυτό ο ρήτορας αποσιωπά σκόπιμα κάποιες ατασθαλίες της Αθήνας απέναντι στους συμμάχους.

3. Σπεύδει να κατηγορήσει τους Ροδίους («διὰ τὴν αὑτῶν ὕβριν ὑμῖν πολεμήσαντας»), την υπόθεση των οποίων υπερασπίζεται. Αυτό που φαινομενικά αποτελεί αντίφαση, έχει ένα βαθύτερο στόχο: ο ρήτορας επιδιώκει να αποφύγει την αποδοκιμασία των ακροατών σε περίπτωση που αυτοί υποψιαστούν ότι ο Δημοσθένης ευνοεί τους Ροδίους. Ταυτόχρονα πραΰνει την οργή των Αθηναίων απέναντι στους Ροδίους, τονίζοντας την τωρινή ταπείνωση των τελευταίων και εξαίροντας τη μεγαλοσύνη της Αθήνας.
4. Προσπαθεί να διαλύσει προκαταλήψεις του ακροατηρίου: με τη φράση «ἄξιον δ’ ἡσθῆναι τῷ παρόντι καιρῷ» επισημαίνει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος ανησυχίας, αλλά χαράς για τη θεόσταλτη ευκαιρία που παρουσιάστηκε• προϋπόθεση ωστόσο είναι να εκμεταλλευτούν οι Αθηναίοι την ευκαιρία αυτή.
5. Προβάλλει την προσωπικότητά του, μέσα από την αντίθεση α΄ ενικού και β΄ πληθυντικού προσώπου, σε όλο το προοίμιο π.χ.: 
«(ἐγὼ) οἶμαι – (ὑμᾶς) δεῖ διδόναι παρρησίαν, (ὑμᾶς) βουλευομένους ».
« ἐγὼ χαλεπὸν ἡγησάμην οὐ τὸ διδάξαι ἀλλὰ τὸ πεῖσαι – ὑμεῖς ἅπαντες δοκεῖτε ὑπάρχειν ἐγνωκότες». 
«ἐγὼ νομίζω χάριν ὑμᾶς ὀφείλειν – ἄξιον (ὑμᾶς) ἡσθῆναι τῷ παρόντι».
Πρέπει να σημειωθεί ότι δημιουργείται μια ισορροπία ανάμεσα στο «εγώ» του ρήτορα και στο «εσείς», ώστε να μη φαίνεται εγωιστής ή ότι υποτιμά τους Αθηναίους: κάθε φορά που αναφέρεται στον εαυτό του ρίχνει την έμφαση στο ρόλο των συμπολιτών του. 
(Β) Προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή των ακροατών του:
1. Με τη φράση «περὶ τηλικούτων βουλευομένους» δηλώνει τη σοβαρότητα του θέματος (απόφαση για το αν θα πραγματοποιήσουν ή όχι εκστρατεία για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη Ρόδο).
2. Επισημαίνει την ωφελιμότητα του αντικειμένου της αγόρευσής του («τὰ βέλτιστα»): η ωφελιμότητα της συγκεκριμένης απόφασης έχει να κάνει με την αναίρεση των εναντίον τους κακολογιών («ἐὰν ἃ χρὴ βουλεύσησθ’ ὑπὲρ αὐτοῦ, τὰς παρὰ τῶν διαβαλλόντων τὴν πόλιν ἡμῶν βλασφημίας ἔργῳ μετὰ δόξης καλῆς ἀπολύσασθαι»).
(Γ) Ενημερώνει το ακροατήριό του:
1. Στην πρώτη περίοδο της §2 θέτει το ζήτημα που πρέπει να ξέρει ο ακροατής: θα υπερασπιστεί το αίτημα των Ροδίων προς τους Αθηναίους για βοήθεια.
2. Προετοιμάζει τους ακροατές για την εισήγησή του με την ‘ προκατασκευή’ (= η τελευταία περίοδος της §2).
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ενημέρωση του ακροατηρίου δεν είναι τόσο εκτεταμένη στο προοίμιο του λόγου γιατί ακολουθεί η «πρόθεσις».
Το ύφος του Δημοσθένη στο προοίμιο του λόγου (βλ. Κ. Τσάτσος, Δημοσθένης, 1983, σς. 345 - 8). 
Αν και υπάρχουν κάποια ρητορικά σχήματα στο ύφος του Δημοσθένη, γενικά οι λόγοι του είναι λιτοί στα εκφραστικά και γλωσσικά τους μέσα• αυτή η λιτότητα τους χαρίζει απαράμιλλη αισθητική ποιότητα. Ο λόγος του χαρακτηρίζεται από ‘αισθητική τελειότητα’, που αποδίδεται στην προσπάθεια του ρήτορα να πείσει τους Αθηναίους του 4ου αιώνα π.Χ., ‘οι οποίοι μέσα στην απλοϊκότητά τους’ είχαν αποκτήσει ένα αισθητικό κριτήριο υψηλής ποιότητας. Υπάρχει πυκνότητα έκφρασης στο λόγο του, αντίστοιχη με αυτή του Θουκυδίδη• αυτό επιτρέπει στο ρήτορα να περιβάλει πολλά θέματα και επιχειρήματα και να δημιουργήσει μια έντονη ροή λόγου.
Είναι αξιοσημείωτη η συσσώρευση σχημάτων λόγου στο προοίμιο του λόγου «Ὑπὲρ τῆς Ροδίων Ἐλευθερίας», που εξυπηρετεί το διδακτικό ύφος του Δημοσθένη. Τα ρητορικά σχήματα που διακρίνονται είναι:
1. Αντίθεση: «ἐγὼ δ’…τὸ διδάξαι…ἀλλὰ πεῖσαι».
2. Υπερβατό: «τὰς παρὰ τῶν…βλασφημίας».
3. Βραχυλογία: «ἄξιον (δ’ ἡσθῆναι)».
4. Περίφραση: «ὑπάρχειν ἐγνωκότες».
5. Λιτότητα: «οὐ πάλαι».
6. Υπόσταση: (= συμπαράθεση των προτάσεων της μορφής «οὕτως - ὥστε», «τοσοῦτον - ὅσον», κλπ. όπου η εισαγωγική λέξη δείχνει ότι πρόκειται να ακολουθήσει άλλη πρόταση ή φράση που εισάγεται με την ανταποδοτική λέξη): «τότ’ ἴσον ἀπέχει - ὅσον - πρὶν δόξαι».
? p £

ΠΡΟΘΕΣΙΣ (propositio) (§§ 3 - 4)
§§ 3 – 4

Οι §§3-4 αποτελούν την πρόθεσιν (λατιν. propositio) του «Ὑπὲρ τῆς Ροδίων Ἐλευθερίας» λόγου. Στην πρόθεση εκτίθεται με συντομία η πρόταση του ρήτορα• την πρότασή του αυτή ο Δημοσθένης θα τη στηρίξει παρακάτω, στο κυρίως μέρος του λόγου (§§ 5 κ.ε.).
Ο ρήτορας χρησιμοποιώντας διδακτικό ύφος, επιχειρηματολογεί υπέρ της θέσης ότι η παροχή βοήθειας προς τους Ρόδιους:
α. συμφέρει την Αθήνα
β. θα δοξάσει την Αθήνα

Ανάπτυξη του επιχειρήματος
Ο τρόπος με τον οποίο ο Δημοσθένης αναπτύσσει το επιχείρημα χαρακτηρίζεται αριστοτεχνικός. Συγκεκριμένα:

Ι. Με πολύ έξυπνο τρόπο αποδίδει στο Μαύσωλο και τις ραδιουργίες του την ηθική αυτουργία της αποστασίας των Ροδίων («φανήσεται δ’ ὁ μὲν πρυτανεύσας ταῦτα καὶ πείσας Μαύσωλος, φίλος εἶναι φάσκων Ῥοδίων, τὴν ἐλευθερίαν αὐτῶν ἀφῃρημένος»).
Έτσι:
α. Επιχειρεί να μειώσει την ευθύνη των Ροδίων, αφού αυτοί αποστάτησαν, αφού εξαπατήθηκαν.
β. Επιχειρεί να απαλλάξει από την ευθύνη τους Αθηναίους, χαρακτηρίζοντας συκοφαντίες τις κατηγορίες εναντίον τους («ᾐτιάσαντο μὲν γὰρ ἡμᾶς ἐπιβουλεύειν αὑτοῖς ...»)

ΙΙ. Συμπεραίνει ότι οι Αθηναίοι πρέπει να διαλύσουν τις «συκοφαντίες που πανελληνίως διαδίδονται εις βάρος τους»:
α. βοηθώντας τους Ροδίους
β. ανατρέποντας τις «ανεύθυνες» φήμες με έργα μεγαλοψυχίας, που δεν είναι δυνατόν να αμφισβητηθούν. Έτσι κατά το ρήτορα, αυτό είναι μακροπρόθεσμα το συμφέρον της πόλης, αφού:
i) θα απαλλαγεί από τις άδικες σε βάρος της φήμες, 
ii) θα αποκομίσει τη δόξα της προστάτιδας των αδικούμενων.
Η γενική παραδοχή της πόλης ως εγγυήτριας της ελευθερίας των συμμάχων της, τονίζεται με το ετυμολογικό σχήμα «τῶν πάντων ... ὑφ’ ἁπάντων..., ἐν ἁπάσαις ... παρὰ πάντων» στην §4.
Για την ανάπτυξη του επιχειρήματός του ο ρήτορας χρησιμοποιεί το εκφραστικό μέσο της αντίθεσης• με την αντιπαράθεση των εννοιών, το νόημα γίνεται σαφέστερο. Έτσι, ο Δημοσθένης συγκρίνει τη συμπεριφορά των Αθηναίων:
α. με αυτή του Μαυσώλου
β. με εκείνη των Χίων και των Βυζάντιων.
Συγκεκριμένα, η αντίθεση έχει τη μορφή:

1. Μαύσωλος 2. Αθηναίοι 
(«ὑμεῖς δὲ μόνοι πάντων») 3. Χίοι και Βυζάντιοι
* φίλος εἶναι φάσκων Ῥοδίων.

* φανήσεται ἀφῃρημένος τὴν ἐλευθερίαν αὐτῶν. * οὓς ἐφοβοῦντο (Ρόδιοι).

* (φανήσεσθε) αἴτιοι τῆς σωτηρίας αὐτοῖς. * οἱ δ’ ἀποδείξαντες ἑαυτοὺς συμμάχους (Ροδίων)

* (φανήσονται) οὐ βεβοηθηκότες τοῖς ἀτυχήμασιν αὐτῶν.

Την αντίθεση εξυπηρετεί το σχήμα εξ αναλόγου: το ρήμα «φανήσεται» υπάρχει μόνο στην αρχή• εννοείται μεταβαλλόμενο κατά το πρόσωπο και τον αριθμό.
Με το επιχείρημά του αυτό ο Δημοσθένης προσπαθεί να αφυπνίσει στην καρδιά των συμπολιτών του την ψυχολογία της μεγάλης δύναμης – ψυχολογία των Αθηναίων του 5ου αιώνα π.Χ., που με την ισχύ της μπορεί να παίζει καθοριστικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο, καθώς οι Αθηναίοι είχαν δοκιμάσει αρκετές ήττες τον 4ο αιώνα π.Χ. με τελευταία και εντονότερη αυτή στο Συμμαχικό πόλεμο (το δεικτικό «-ι» στο «τουτονὶ» δείχνει ότι η ανάμνηση του πολέμου ήταν ακόμα τραυματική για την Αθήνα ).
Αξιοσημείωτος είναι και ο τρόπος με τον οποίο ο Δημοσθένης χειρίζεται τα ρητορικά ήθη στην πρόθεση του λόγου του. Συγκεκριμένα:
Ι. Ήθος των ακροατών: Ο ρήτορας προσπαθεί να εξυψώσει τους ακροατές του:
α. Τους απαλλάσσει από την ευθύνη για την αποστασία των Ροδίων και χαρακτηρίζει αναίτιες τις κατηγορίες των Χίων και των Βυζαντίων.
β. Τονίζει το γεγονός ότι η Αθήνα είναι σημαντική δύναμη, καθώς:
- αποτελεί αιτία φόβου για τους Ροδίους («οὓς ἐφοβοῦντο»),
- μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην υπόθεση των Ροδίων, αλλά και γενικότερα στον Ελλαδικό χώρο («ὑμεῖς μόνοι πάντων»).
ΙΙ. Ήθος αντιπάλων: Ο ρήτορας προσπαθεί να μειώσει ηθικά τους αντιπάλους της Αθήνας στα μάτια των ακροατών:
α. Θεωρεί το Μαύσωλο κύριο υπαίτιο για το ξέσπασμα του συμμαχικού πολέμου
β. Υποτιμά τους Ροδίους: τους παρουσιάζει ως άβουλα θύματα της αφέλειάς τους να εμπιστευτούν τον Μαύσωλο, τους Χίους και τους Βυζαντίους.
γ. Υποτιμά το ρόλο των Χίων και των Βυζαντίων:
- έμμεσα στο συμμαχικό πόλεμο (αφού πρωταίτιος, κατά το ρήτορα, ήταν ο Μαύσωλος)
- άμεσα στην υπόθεση των Ροδίων (αφού δεν τους βοήθησαν).
ΙΙΙ. Ήθος του ομιλητή: Με το διδακτικό ύφος που χρησιμοποιεί στην πρόθεση, εξυψώνει, έμμεσα, τον εαυτό του: αυτός θα είναι εισηγητής των κινήσεων που οι Αθηναίοι θα πρέπει να πράξουν για να ωφεληθούν.

? p £

ΠΙΣΤΕΙΣ (argumentatio) (§§ 5 - 34)

§§ 5 –16 α΄ μέρος

Από την παράγραφο §5 ξεκινά η παράθεση των «πίστεων» (των επιχειρημάτων με τα οποία ο ρήτορας προσπαθεί να πείσει τους ακροατές του). Οι «πίστεις» καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του λόγου ( ως την §34).

Ι. §§ 5 – 8

§ 5
Ο Δημοσθένης αρχικά καταδεικνύει τις αντιφατικές απόψεις των αντιπάλων του ρητόρων. Σύμφωνα με τον Δημοσθένη αποτελεί αντίφαση το γεγονός ότι οι αντίπαλοι ρήτορες: 
α. επιχειρούν να παρασύρουν την πόλη σε στρατιωτικές δραστηριότητες για χάρη των Αιγυπτίων.
β. φοβούνται να επιχειρήσουν στρατιωτική δραστηριότητα στη Ρόδο, επικαλούμενοι ενδεχόμενη σύγκρουση με το Μ. Βασιλέα.
Στην πραγματικότητα και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ο κίνδυνος της σύγκρουσης με το Μ. Βασιλέα της Περσίας: η Αίγυπτος ανήκει στην επικράτειά του, και μια επέμβαση της Αθήνας εκεί (όπως και στη Ρόδο) θα συνιστούσε παράβαση κάποιων όρων της Ανταλκιδείου ειρήνης. Όμως στην περίπτωση (β) υπάρχει μια ηθική υποχρέωση των Αθηναίων: θα βοηθήσουν Έλληνες και όχι βαρβάρους. 
Στο σημείο αυτό ο Δημοσθένης με αριστοτεχνικό τρόπο αποσιωπά το γεγονός ότι η Αθήνα ως κράτος στην πραγματικότητα δε βοήθησε ποτέ τους Αιγυπτίους: απλά πήγαν κάποιοι μισθοφόροι με αρχηγό τον Αθηναίο Διόφαντο.

§6

Στη συνέχεια ο Δημοσθένης επικαλείται τη στάση που είχε τηρήσει στο παρελθόν (το 355 π.Χ., όταν εκφώνησε το λόγο του «Περὶ τῶν συμμοριῶν»): τότε είχε προτείνει πολεμική προπαρασκευή της Αθήνας, για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε κινδύνου (είτε αυτός προερχόταν από Έλληνα, είτε από τους Πέρσες). Με την πρότασή του αυτή εκπροσωπούσε τη φιλειρηνική πολιτική παράταξη. Όπως ο ίδιος αναφέρει, οι Αθηναίοι τότε είχαν συμφωνήσει μαζί του. Λογικό λοιπόν θα ήταν να συμφωνήσουν και πάλι μαζί του, αφού ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει η στάση του.
Ωστόσο είναι εμφανές ότι αυτή τη φορά ο Δημοσθένης προτείνει κάτι διαφορετικό: πρόκειται να εισηγηθεί την άμεση στρατιωτική εμπλοκή στη Ρόδο.

§7

Στην επόμενη παράγραφο ο Δημοσθένης κάνει μια υπόθεση, τοποθετώντας τον εαυτό του στη θέση του αντιπάλου. Συγκεκριμένα δηλώνει ότι αν ο Μ. Βασιλέας τον έκανε σύμβουλό του, αυτός θα τον συμβούλευε: 
α. να πολεμήσει εναντίον των Ελλήνων, αν αυτοί φανούν εχθρικοί απέναντί του.
β. να μην εγείρει αξιώσεις για πράγματα που δεν του ανήκουν.
Είναι συνηθισμένη μέθοδος να τοποθετείται κανείς υποθετικά στη θέση του αντιπάλου για να εικάσει τις αντιδράσεις του• η μέθοδος αυτή στηρίζετε στο γεγονός ότι υπάρχει σημαντική πιθανότητα δύο άνθρωποι σκεπτόμενοι λογικά και βρισκόμενοι υπό τις ίδιες συνθήκες να έχουν παρόμοιες αντιδράσεις.
Η μέθοδος αυτή, παρόλο που στηρίζεται στη λογική, δεν είναι απαραίτητα ασφαλής για την εξαγωγή συμπεράσματος αναφορικά με τις αντιδράσεις του Μ. Βασιλέα: ο Δημοσθένης θεωρεί δεδομένο ότι, ανάμεσα στα πράγματα που δεν ανήκουν στο βασιλιά, είναι και η Ρόδος (με τον τρόπο αυτό δηλώνει έμμεσα ότι η Αθήνα έχει κάποια δικαιώματα επί της Ρόδου• επιδιώκει ουσιαστικά μια ανασύσταση της Αθηναϊκής συμμαχίας): ωστόσο δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι αυτή θα ήταν και η άποψη των συμβούλων του Μ. Βασιλέως.
Η προσπάθεια του Δημοσθένη να καθησυχάσει του Αθηναίους ως προς τον περσικό κίνδυνο εμφανίζεται και παρακάτω στο λόγο• ίσως ο ρήτορας απέβλεπε στο να στρέψει τα βλέμματα του λαού στις επικίνδυνες δραστηριότητες του Φιλίππου, τις οποίες ευνοούσε η πολιτική του απομονωτισμού και της μη επέμβασης.

§8 

Ο Δημοσθένης ακολούθως χρησιμοποιεί δύο υποθετικούς λόγους που συνδέονται αντιθετικά μεταξύ τους:

Α. ΥΠΟΘΕΣΗ: Αν έχετε αποφασίσει να παραχωρείτε στο βασιλιά όσα έχει καταλάβει:
Ι. Με αιφνιδιασμό,
ΙΙ. Εξαπατώντας κάποια πολιτική παράταξη στην πόλη,
ΑΠΟΔΟΣΗ: Δεν έχετε αποφασίσει σωστά.
ΟΜΩΣ
Β. ΥΠΟΘΕΣΗ: Αν πιστεύετε ότι έχετε καθήκον:
Ι. Να πολεμάτε για την υπεράσπιση του δικαίου,
ΙΙ. Να υποφέρετε οτιδήποτε για την υπεράσπιση του δικαίου,
ΑΠΟΔΟΣΗ:
Ι. Οι πιθανότητες να απαιτηθούν θυσίες θα είναι τόσο πιο λίγες, όσο πιο σταθερά είστε αποφασισμένοι.
ΙΙ. Θα δείξετε ότι σκέφτεστε ορθά.
Η χρήση των υποθετικών λόγων σ’ ένα ρητορικό κείμενο βοηθάει στη ζωντάνια και στην παραστατικότητα του κειμένου: ωστόσο προϋπόθεση για να ισχύουν οι αποδόσεις, είναι οι υποθετικές προτάσεις να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. 
Με τη χρήση του πρώτου υποθετικού λόγου, ο ρήτορας εμμέσως υποβάλλει την άποψη ότι οι Ρόδιοι δημοκρατικοί υπήρξαν θύματα απάτης. Παράλληλα τονίζει ότι η στάση αδράνειας της Αθήνας θα ήταν μια λάθος απόφαση. Η ορθή απόφαση, που αποτελεί και πρόταση του ρήτορα, έρχεται στο δεύτερο υποθετικό λόγο. Αν η πόλη πράξει το δίκαιο, συγχρόνως πράττει και το συμφέρον, καθώς:
1. Οι θυσίες που θα απαιτηθούν δε θα είναι τόσες, όσες φαίνονται εκ πρώτης όψεως.
2. Η Αθήνα θα αποκτήσει τη φήμη ότι οι πολίτες εμπνέονται από τις πρέπουσες αντιλήψεις.
Το επιχείρημα του Δημοσθένη να κρίνουν οι Αθηναίοι με βάση το δίκαιο, προκύπτει από το συλλογισμό ότι ο αγώνας για το δίκαιο είναι και αγώνας για πιθανότερη εξασφάλιση της ειρήνης. Αυτός ο συλλογισμός έχει αξία σε θεωρητικό επίπεδο (π.χ. για τη χριστιανική ηθική), ωστόσο σε πλαίσια κρατών και εδαφικών διεκδικήσεων είναι μάλλον επισφαλής. Η ίδια η πόλη της Αθήνας την εποχή της ακμής της (5ος αι. π.Χ.) έπαιρνε αποφάσεις σύμφωνα με το συμφέρον της και μόνο: το δίκαιο το επικαλούνταν μόνο όταν ταυτιζόταν με το συμφέρον της.
Ο Δημοσθένης εδώ προσπαθεί με έντεχνο τρόπο να υποβαθμίσει τον κίνδυνο των θυσιών που θα απαιτηθούν σε περίπτωση επέμβασης στη Ρόδο. Όμως οι Αθηναίοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε αυτό το θέμα, αφού οι υπέρογκες οικονομικές και άλλες θυσίες στις οποίες είχαν υποβληθεί κατά το Συμμαχικό πόλεμο ήταν πολύ πρόσφατες. 
Η συλλογιστική του ρήτορα στις §§ 5 – 8 είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Ξεκινά με τις προτάσεις των αντιπάλων ρητόρων, για να αναφερθεί αντιθετικά στις δικές του προτάσεις , τις οποίες παλιότερα οι Αθηναίοι είχαν επιδοκιμάσει. Με έντεχνο τρόπο συνδέει τις παλιότερες προτάσεις του με τις τωρινές, υποβάλλοντας την άποψη ότι και στην παρούσα περίσταση οι προτάσεις του είναι ορθές. Στη συνέχεια, έχοντας υποβαθμίσει τη σημασία που δίνει ο Μ. Βασιλεύς στη Ρόδο, επικαλείται το δίκαιο, το οποίο θα οδηγήσει μακροπρόθεσμα στο συμφέρον της πόλης.
Βασικός στόχος του Δημοσθένη είναι να παροτρύνει έμμεσα τους συμπολίτες του να βοηθήσουν τους Ροδίους:
1. Τονίζει το γεγονός ότι οι Ρόδιοι (σε αντίθεση με τους Αιγυπτίους) είναι Έλληνες.
2. Προσπαθεί να δικαιολογήσει την άποψη ότι η βοήθεια της Αθήνας προς τη Ρόδο δε θα είναι πρόκληση για το Μ. Βασιλέα των Περσών.
3. Προσπαθεί να υποβάλει την άποψη ότι είναι καθήκον των Αθηναίων να βοηθήσουν τη Ρόδο καθώς έχουν κυριαρχικά δικαιώματα στο νησί.

ΙΙ. §§ 9-10

§ 9 

Στη συνέχεια ο Δημοσθένης εισάγει ένα ιστορικό παράδειγμα, δηλαδή ένα επιχείρημα «ἐξ ἰδίων»: Υπενθυμίζει στους Αθηναίους την περίπτωση του Τιμόθεου, τον οποίο είχαν στείλει να βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη το 365 π.Χ. Η προτεινόμενη ανάμειξη των Αθηναίων στο ζήτημα της Ρόδου έχει αντιστοιχία, κατά το ρήτορα, με τις ενέργειες του Αθηναίου στρατηγού Τιμόθεου στη Σάμο. Συγκεκριμένα:


Ενέργειες Τιμόθεου στη Σάμο 

 Η Αθήνα έστειλε τον Τιμόθεο να βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη, με τον όρο να μην παραβιάσει τις συνθήκες με το Μ. Βασιλέα. Όταν αυτός διαπίστωσε την αποστασία του Αριοβαρζάνη από το Μ. Βασιλέα, αποφάσισε να μην τον βοηθήσει.

 Τη Σάμο φρουρούσε ο Κυπρόθεμις, τον οποίο είχε εγκαταστήσει ο ύπαρχος του Μ. Βασιλέα Τιγράνης.


 (Η Σάμος ήταν μέλος της Β΄ Αθηναϊκής συμμαχίας).

 Ο Τιμόθεος πολιόρκησε τη Σάμο και την ελευθέρωσε.

 (§ 10) Ο Μ. Βασιλέας δεν κήρυξε πόλεμο στην Αθήνα. 


Προτεινόμενες ενέργειες στη Σάμο

 (Η πρόταση των αντιπάλων ρητόρων για βοήθεια στην Αίγυπτο δεν πρέπει να εισακουστεί, διότι θα υπάρξει ρήξη με το Μ. Βασιλέα, στην επικράτεια του οποίου ανήκει η Αίγυπτος. Οι Αθηναίοι πρέπει να μην παραβιάσουν άμεσα τις συνθήκες με το Μ. Βασιλέα).

 Τη Ρόδο έχουν καταλάβει φρουρές που έχει ορίσει η Αρτεμισία, το κράτος της οποίας ουσιαστικά αποτελεί σατραπεία του Μ. Βασιλέα.

 (Η Ρόδος είχε διατελέσει μέλος της Β΄ Αθηναϊκής συμμαχίας).

 Οι Αθηναίοι πρέπει με στρατιωτική δραστηριότητα να ελευθερώσουν τη Ρόδο.

 Ο Μ. Βασιλέας δε θα κηρύξει πόλεμο στην Αθήνα.


§ 10

Για να ενισχύει το ιστορικό παράδειγμα, ο Δημοσθένης διαιρεί τους πολέμους σε δύο κατηγορίες;
1. Επεκτατικοί – επιθετικοί πόλεμοι
2. Αμυντικοί πόλεμοι
και διατυπώνει κάποιες γνώμες γενικότερου κύρους, με τις οποίες επιχειρεί να δικαιολογήσει την άποψη ότι δεν είναι πιθανή μια σοβαρή αντίδραση του Μ. Βασιλέως:
α. Όσοι πολεμούν «ὑπὲρ βωμῶν και ἐστιῶν» πολεμούν με μεγαλύτερη ένταση από αυτούς που απλώς θέλουν να επεκτείνουν τις κτήσεις τους.
β. Η υποχωρητικότητα του αδικούμενου αποθρασύνει τον επιτιθέμενο.
Αυτές οι γνώμες ασφαλώς έχουν γενική ισχύ, ωστόσο πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η αγριότητα ή η υπεροχή δυνάμεων του επιτιθέμενου δεν ευνοούν τον αδικούμενο.
Το προσωπικό («ἐξ ἰδίων») επιχείρημα των §§ 9 –10 είναι ισχυρό• τη δύναμή του την αντλεί από το ότι:
1. προέρχεται από την πρόσφατη Αθηναϊκή ιστορία.
2. τα γεγονότα στα οποία γίνεται αναφορά είχαν επιτυχή έκβαση για την Αθήνα.
Ο ρήτορας υπενθυμίζει στους Αθηναίους ότι οι ίδιοι, χωρίς συνέπειες, έπραξαν κατά το παρελθόν κάτι ανάλογο με τις τωρινές του προτάσεις: συνεπώς δεν υποστηρίζει κάτι αδοκίμαστο («καινὸν») και επικίνδυνο, αλλά κάτι που δοκιμάστηκε και έχει από το χρόνο δικαιωθεί. Με τις γνώμες γενικότερου κύρους της § 10 παροτρύνει την πόλη να δείξει αποφασιστικότητα και στις παρούσες περιστάσεις.
Παρά την αδιαμφισβήτητη ισχύ του επιχειρήματος για τους ακροατές του 351
π.Χ. πρέπει να επισημανθεί ότι ο ρήτορας, στην αντιστοιχία των γεγονότων του 365 π.Χ. με τα τωρινά, παραβλέπει σκόπιμα ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο: στις τωρινές περιστάσεις δεν υπάρχει Αθηναϊκή συμμαχία• έχει προηγηθεί ο Συμμαχικός πόλεμος (357 – 355π.Χ.), ο οποίος υπήρξε οδυνηρός για την Αθήνα, καθώς οδήγησε στην οριστική διάλυση της Β΄ Αθηναϊκής συμμαχίας και έληξε ύστερα από τελεσίγραφο του Πέρση βασιλιά.

ΙΙΙ. §§ 11 –13

§ 11

Ο ρήτορας προσπαθεί με λογικά επιχειρήματα να αποδείξει ότι συμφέρει την Αρτεμισία να καταλάβουν τη Ρόδο οι Αθηναίοι, παρά ο Βασιλιάς των Περσών, και ότι, κατά συνέπεια, δεν προβλέπεται να αντιδράσει σοβαρά. Για την ανάπτυξη του επιχειρήματος του ο Δημοσθένης και πάλι χρησιμοποιεί δύο υποθετικούς λόγους, που συνδέονται αντιθετικά μεταξύ τους (βλ. και παραπάνω § 8). Με τον πρώτο υποθετικό λόγο καταδεικνύεται η στάση της Αρτεμισίας αν οι επιχειρήσεις του Μ. Βασιλέως ευδοκιμήσουν στην Αίγυπτο: στην περίπτωση αυτή, η Αρτεμισία θα επιζητούσε την εύνοια του προκειμένου να την αναγνωρίσει ως νόμιμη διάδοχό του συζύγου της Μαυσώλου, γι’ αυτό θα του πρόσφερε τη Ρόδο ως δώρο.

§ 12

Ο δεύτερος υποθετικός λόγος εισάγει την πιθανότερη εικασία: αν οι επιχειρήσεις των Περσών στην Αίγυπτο αποτύχουν, η Αρτεμισία θα θεωρήσει ότι το νησί μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση ελέγχου της σατραπείας της από το Μ. Βασιλέα, γι’ αυτό και θα προτιμήσει να το καταλάβουν οι Αθηναίοι, χωρίς ωστόσο να τους το παραχωρήσει φανερά. Η συγκυρία του 351 π.Χ. στηρίζει το επιχείρημα του Δημοσθένη, καθώς οι επιχειρήσεις των Περσών τη στιγμή που εκφωνείται ο λόγος έχουν αποτύχει. Ωστόσο το επιχείρημα είναι απλά μια εικασία, γιατί κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος για τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται και ενεργεί η Αρτεμισία.

§ 13

Με την επόμενη παράγραφο ο ρήτορας περνά στην πιθανή αντίδραση του Μ. Βασιλέα, σε περίπτωση που ισχύει η προϋπόθεση που έχει τεθεί στην § 12. Σημειώνοντας ότι δεν είναι σε θέση να προβλέψει τις αντιδράσεις του, προσπαθεί να καταδείξει ότι σε κάθε περίπτωση συμφέρει την πόλη να βοηθήσει τους Ροδίους:
1. Στην καλύτερη περίπτωση ο Μ. Βασιλέας δε θα αντιδράσει καθόλου.
2. Στη χειρότερη περίπτωση ο Μ. Βασιλέας θα αντιδράσει• με μια τέτοια αντίδραση όμως, θα παραβίαζε την ειρήνη και θα αποκάλυπτε τις επιθετικές του προθέσεις: κατά συνέπεια, σύμφωνα με το ρήτορα, ο κίνδυνος στην περίπτωση αυτή θα ήταν ούτως ή άλλως αναπόφευκτος και θα αφορούσε όλους του Έλληνες.

IV. §§ 14 –16

Στις §§ 5-13 ο Δημοσθένης μίλησε για:
α. Το συμφέρον της Αθήνας και τη δόξα που θα αποκτήσει.
β. Τις τυχόν επεκτατικές διαθέσεις του Μ. Βασιλέα.
Υπάρχει σκοπιμότητα στην αναφορά αυτών των στοιχείων από το ρήτορα: επιδιώκει ώστε η προσδοκία του να είναι αρεστή στους ακροατές (α) και να ανησυχήσουν με τη σκέψη του (β), κι έτσι να θέσουν σε δεύτερη μοίρα το μίσος κατά των Ροδίων.
Ο ρήτορας αφήνει για το τέλος την αντιμετώπιση του πιο ισχυρού επιχειρήματος των αντιπάλων του, που είναι προφανώς η επισήμανση της αντισυμμαχικής εις βάρος της πόλεως συμπεριφοράς των Ροδίων. Το επιχείρημα αυτό των αντιπάλων ήταν ισχυρό, για τι έβρισκε σημαντικό έρεισμα στη μνησικακία των Αθηναίων.

§ 14

Η ενότητα ξεκινά με έναν παράδοξο τρόπο: στην § 14 ο ρήτορας κατηγορεί το σύνολο των Ροδίων δριμύτατα, τονίζοντας τη στάση που τήρησαν στο παρελθόν στη διάλυση της Αθηναϊκής συμμαχίας. Υποτιμά τους Ροδίους για τις πολιτικές τους επιλογές ενώ παράλληλα αποσιωπά τις ευθύνες των Αθηναίων για τη διάλυση της συμμαχίας. Υποδεικνύει ότι οι Αθηναίοι δε θα έπρεπε σε καμιά περίπτωση να κάνουν συμμάχους τους Ροδίους, όμως με έμμεσο τρόπο μεταβιβάζει την ευθύνη:
α. από το σύνολο των Ροδίων στο ολιγαρχικό κόμμα και σε μερικούς «ἐξαπατηθέντες» δημοκρατικούς για να καταλύσουν τη δημοκρατία, και στη συνέχεια τους απομάκρυναν.
β. με έμμεσο τρόπο στο Μαύσωλο και την Αρτεμισία, ήδη από την πρώτη περίοδο της § 14 δηλώνει ότι οι Ρόδιοι δεν κατέχουν την εξουσία «δι’ ἑαυτῶν».

§ 15
Στη συνέχεια ο ρήτορας επισημαίνει:
α. ότι δεν έχει καμιά σχέση ο ίδιος με τους Ροδίους (δεν ενεργεί ως πρόξενος τους υπέρ των συμφερόντων του νησιού).
β. ότι συμμερίζεται τη χαρά των για τα παθήματα των Ροδίων (Πρόκειται για το «παράδοξον»: ο ρήτορας που υποστηρίζει τους Ροδίους δηλώνει ότι χαίρεται για τα παθήματά τους. ).
γ. ότι ποτέ δε θα συνηγορούσε υπέρ των Ροδίων, αν δεν πίστευε ότι αυτό είναι το συμφέρον της Αθήνας.
Αμέσως μετά κολακεύει το αυτοσυναίσθημα των Αθηναίων, τονίζοντας την ανωτερότητά τους.

§ 16
Η κολακεία προς τους Αθηναίους συνεχίζεται και στην επόμενη παράγραφο. Αμέσως μετά ειρωνεύεται τους Ροδίους, ενώ παράλληλα τονίζει ότι έχουν ήδη τιμωρηθεί για την αλαζονεία τους και ίσως έχουν συνετισθεί. Την άποψή του αυτή την ενισχύει με ένα γνωμικό (γνώμη γενικού κύρους): « η απερισκεψία γίνεται για το λαό αιτία πολλών συμφορών». Το γνωμικό αυτό ταιριάζει στην περίπτωση των Ροδίων οι οποίοι:
α. φάνηκαν απερίσκεπτοι στις πολιτικές επιλογές τους, καθώς αποστάτησαν από την Αθηναϊκή συμμαχία και εμπιστεύτηκαν τους Ρόδιους ολιγαρχικούς και το Μαύσωλο.
β. τώρα έχουν χάσει την ελευθερία τους.
Ο ρήτορας ολοκληρώνει την ενότητα §§ 14 –16 καταλήγοντας με την πρόταση «φημὶ δὴ χρῆναι πειρᾶσθαι σώζειν ἄνδρας καὶ μὴ μνησικακεῖν» , την οποία είχε προετοιμάσει με αριστοτεχνικό τρόπο. Την πρόταση στηρίζει με ένα παράδειγμα – επιχείρημα «ἐξ ἰδίων»: υπενθυμίζει στους Αθηναίους ότι και οι ίδιοι (όπως και ο δήμος των Ροδίων) έχουν εξαπατηθεί στο παρελθόν, ωστόσο δε θα έκριναν δίκαιο να τιμωρηθούν γι’ αυτό. Όπως και στην § 9, έτσι κι εδώ το «ἐξ ἰδίων» επιχείρημα είναι ισχυρό, καθώς προέρχεται από την πρόσφατη Αθηναϊκή ιστορία (βλ. και παραπάνω § 9 ).

? p £

§§ 17 -20 β΄ μέρος

Στην ενότητα αυτή του λόγου του ο Δημοσθένης προσθέτει δύο επιχειρήματα, τα οποία στηρίζονται στο συμφέρον της Αθήνας.

§ 17

Αρχικά ο ρήτορας διακρίνει δύο ειδών πολέμων και παραθέτει τις αιτίες που προκαλούν πόλεμο σε καθεμιά από αυτές τις περιπτώσεις:

1. Πόλεμοι προς πόλεις με δημοκρατικά καθεστώτα: Οι πόλεμοι αυτοί οφείλονται συνήθως σε διενέξεις με εξωτερικές αφορμές, που μπορούν να διακανονισθούν. 
Συγκεκριμένα, μπορεί να οφείλονται σε:
α. Ιδιωτικές διαφορές που δεν μπόρεσαν να επιλυθούν ειρηνικά («περὶ τῶν ἰδίων ἐγκλημάτων, οὐ δυνηθέντων δημοσίᾳ διαλύσασθαι ταῦτα»).
β. Συνοριακές διαφορές («περὶ γῆς μέρους ἢ ὅρων»)
γ. Ανταγωνισμούς (αντιζηλίες) («περὶ φιλονικίας»)
δ. Διεκδίκηση της ηγεμονίας (« ὑπὲρ τῆς ἡγεμονίας»).
2. Πόλεμοι προς πόλεις με ολιγαρχικά καθεστώτα: Οι πόλεμοι αυτοί οφείλονται σε μια βασική διαφορά, η οποία δεν μπορεί να διευθετηθεί, αφού αφορά την ουσία των πολιτευμάτων. Συγκεκριμένα οφείλονται:
α. Στην υπεράσπιση της δημοκρατίας (« ὑπὲρ τῆς πολιτείας»)
β. Στην υπεράσπιση της ελευθερίας («ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας»).
Με το να εντοπίζει την αιτία των πολέμων της 2ης κατηγορίας σε διαφορές που δεν μπορούν να διευθετηθούν, ο Δημοσθένης επιχειρεί να υποβαθμίσει τη σημασία των πολέμων που διεξάγει η Αθήνα εναντίον πόλεων με δημοκρατικό πολίτευμα. Ο ρήτορας χρησιμοποιώντας τη λέξη «οὐδενὸς» στο τέλος της § 17, βάζει μια κάθετη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα δύο είδη των πολέμων• ωστόσο, αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και συνιστά διπλωματική απόκρυψη του γεγονότος ότι αιτία των διαρκών συγκρούσεων π.χ. προς την ολιγαρχική Σπάρτη και τους συμμάχους της ήταν η διεκδίκηση της ηγεμονίας.


§ 18

Το επιχείρημα ολοκληρώνεται στην § 18: ο ρήτορας προτείνει ότι συμφέρει την Αθήνα να υπάρχουν περισσότερα δημοκρατικά πολιτεύματα, γιατί:
α. με αυτά η συνεννόηση είναι ευκολότερη.
β. με αυτά η φιλία είναι ασφαλής.
Η παράγραφος ξεκινά με ένα ρητορικό «πυροτέχνημα»: Με τη φράση «συμφέρειν δημοκρατουμένους τοὺς Ἕλληνας ἅπαντας πολεμεῖν ὑμῖν ἢ ὀλιγαρχουμένους φίλους εἶναι» ο Δημοσθένης έχει σκοπό: 
α. να κολακεύσει το δημοκρατικό φρόνημα των Αθηναίων ακροατών (ήθος ακροατών),
β. να τονίσει την ιδεολογική ταυτότητα του ίδιου (ήθος λέγοντος),
γ. να τονίσει τη δημοτικότητά του και, επομένως, την αποτελεσματικότητα του λόγου του ( ήθος λέγοντος.)
Η αντίθεση «ὀλίγοι καὶ ζητοῦντες ἄρχειν πολλοῖς ¹ πολλοὶ καὶ μετ’ ἰσηγορίας ζῆν ᾑρημένοις» καθιστά σαφή τη διαφορά μεταξύ των πολιτευμάτων: η διαφορά δεν είναι ποσοτική ( σε ό,τι αφορά δηλαδή των ασκούντων την εξουσία: «ὀλίγοι ¹ πολλοὶ») , αλλά και ποιοτική (επεκτείνεται στον τρόπο σκέψης και ζωής) . Για να ενισχύσει το επιχείρημα που παρατίθεται στις §§ 17-18, ο Δημοσθένης:
α. Χρησιμοποιεί μια σειρά από ρητορικά σχήματα:
1. Παρήχηση και ετυμολογικό σχήμα («πολλοὺς πολέμους πεπολεμήκατε»).
2. σχήμα υποφοράς και ανθυποφοράς και αντίθεση («ὐπὲρ τίνων οὗν ἐστίν; πρὸς μὲν τοὺς δήμους ... πρὸς δὲ τὰς ὀλιγαρχίας»).
3. Πολυσύνδετο: («ἢ περὶ γῆς μέρους ἢ ὅρων ἢ φιλονικίας ἢ τῆς ἡγεμονίας»).
4. Σχήμα επαναφορά και αντίθεσης: («ὑπὲρ μὲν τούτων οὐδενός – ὑπὲρ δὲ ...»)
5. Υπερβατό: («τοῖς μετ’ ἰσηγορίας ζῆν ᾑρημένοις»).
6. Λιτότητα
β. Χρησιμοποιεί λόγο συνθετικό: «ὥστ’ ἔγωγ’…φίλους εἶναι».

§ 19

Στη συνέχεια ο ρήτορας υποδεικνύει ότι η επικράτηση των ολιγαρχικών πολιτευμάτων αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο για τη δημοκρατία και την ελευθερία εν γένει• προλέγει ότι:
α. αν συνεχιστεί αυτό που ξεκίνησε με τους Χίους, τους Μυτιληναίους και τους Ροδίους, θα υπάρξει γενική επικράτηση ολιγαρχικών καθεστώτων.
β. τα ολιγαρχικά καθεστώτα θα κινηθούν εναντίον της Αθηναϊκής δημοκρατίας, αφού αυτή αποτελεί εγγυήτρια δύναμη για όλα τα δημοκρατικά καθεστώτα.
γ. η άλωση της Αθηναϊκής δημοκρατίας θα σημάνει το τέλος της δημοκρατίας γενικά.

§ 20

Το συμπέρασμα του ρήτορα έρχεται στην §20: η αποκατάσταση της δημοκρατίας στη Ρόδο είναι όχι απλώς συμφέρουσα, αλλά και αναγκαία στην Αθηναϊκή δημοκρατία.
Με το επιχείρημα των §§19-20 ο Δημοσθένης κινδυνολογεί, προσπαθώντας να φοβίσει τους Αθηναίους. Για να ενισχύσει το επιχείρημά του χρησιμοποιεί:
1. μια υπερβολή : «πάντων ἀνθρώπων» (την υπερβολή τη διορθώνει κάπως με την παρενθετική πρόταση «ὀλίγου δέω λέγειν»).
2. μια αντίθεση: Η πρόθεση «ὑπὸ» του ρήματος «ὑπάγομαι» παραπέμπει στην καταπίεση και το σκοτάδι και αντιπαρατίθεται στην πρόθεση «ἐξ» του ρήματος «ἐξάγω» , η οποία παραπέμπει στην ανάκαμψη και το φως.
3. έμφαση, που επιτυγχάνεται με την ανακεφαλαίωση του περιεχομένου της αναφορικής πρότασης «ὅθεν δή…προσδοκῶσι»• η έμφαση δίνεται στην πράξη που ο ρήτορας αποδίδει στις κυβερνήσεις των ολιγαρχικών πόλεων.
4. μεταφορά: «εἰς ταύτην τὴν δουλείαν ὑπαγομένων» • στην § 17 είχε ταυτίσει τη δημοκρατία με την ελευθερία, έτσι τώρα ονομάζει «δουλείαν» την υπαγωγή σε ολιγαρχικό καθεστώς. Η μεταφορά είναι πολύ εύστοχη.
Αξίζει να επισημανθεί ότι και σε αυτό το τμήμα του λόγου του ο ρήτορας τονίζει το αυτοσυναίσθημα των συμπολιτών του (ήθος ακροατών), με το να λέει ότι κανείς άλλος δεν μπορεί να αποκαταστήσει ή να στηρίξει τα δημοκρατικά πολιτεύματα σε άλλες πόλεις πέρα από την Αθήνα («ἴσασι γὰρ οὐδένας ἄλλους πάλιν εἰς ἐλευθερίαν <ἂν> τὰ πράγματ’ ἐξάγοντας»). Παράλληλα, προβάλλει την προσωπικότητά του (ήθος λέγοντος), καθώς αυτός είναι που συμβουλεύει ορθά τους Αθηναίους. 

? p £

ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ*


ΚΛΙΜΑ ΑΘΗΝΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΕΚΦΩΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

α) Μνησικακία Αθηναίων προς τους Ρόδιους, που πρόσφατα είχαν απορρίψει τη συμμαχία τους, τους είχαν επιβάλει βαριές θυσίες και τους οδήγησαν στην ταπείνωση,
β) Φόβος ρήξης και έναρξης πολέμου με την Αρτεμισία και με το Μέγα Βασιλιά,
γ) Ανησυχία για τις φιλοδοξίες του Φιλίππου, με τον οποίο η Αθήνα πάντα βρισκόταν σε πόλεμο.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ 

Απάντηση στις πολιτικές ενστάσεις:

α) Οι Αθηναίοι έχουν μια μοναδική ευκαιρία να απαντήσουν σε αβάσιμες εις βάρος τους συκοφαντίες,
β) Ο βασιλιάς των Περσών δε θα τους εμποδίσει (ιστορικό παράδειγμα με τον Τιμόθεο στη Σάμο),
γ) Η Αρτεμισία πιθανότατα δε θα αντιδράσει και θα δεχτεί οι Αθηναίοι να κατέχουν το νησί κι όχι ο Βασιλιάς, που θα το ήθελε, για να επιτηρεί την επικράτειά της. Εξάλλου ο ίδιος είναι απασχολημένος σε πόλεμο στην Αίγυπτο, όπου και χάνει.

Απάντηση στους συναισθηματικούς λόγους:

α) Αν και απεχθάνεται όσο κανείς τους Ρόδιους και δεν έχει κανένα προσωπικό δεσμό μαζί τους, όμως το πείραμα που μόλις έκαναν μπόρεσε να τους ανοίξει τα μάτια, 
β) Η Αθήνα δεν πρέπει να στηρίξει την πολιτική της στη μνησικακία όσο δίκαιη κι αν μπορεί να είναι. Εδώ κάνει έκκληση στην αθηναϊκή γενναιοδωρία που την ενισχύει με το ιστορικό παράδειγμα των Αργείων,
γ) Το πραγματικό συμφέρον της Αθήνας είναι η ύπαρξη όσο το δυνατόν περισσότερων δημοκρατιών. Μ’ αυτές ο αθηναϊκός λαός μπορεί πάντα να συνεννοηθεί. Αντίθετα με τις ολιγαρχίες, που κερδίζουν συνεχώς έδαφος στην Ελλάδα, όχι.

Απάντηση στους λόγους που επικαλούνται το δίκαιο:

Επιτρέπεται οι Αθηναίοι να επέμβουν και να αλλάξουν το καθεστώς στη Ρόδο, αφού όλα τα ελληνικά και βαρβαρικά κράτη δεν είχαν καμία τύψη να παρεμβαίνουν με τη βία παντού, όπου μπορούσαν να το κάνουν με κέρδος (Ταυτίζει δηλαδή το δίκαιο με το συμφέρον της Αθήνας).

Αδυναμίες λόγου:

α) Δεν αναφέρει τίποτα για τον πόλεμο εναντίον του Φιλίππου,
β) Αποκρύπτει εντέχνως μια πιθανή αντίδραση του Βασιλιά και της Αρτεμισίας,
γ) Κάνει προτάσεις για βοήθεια στη Ρόδο χωρίς να μελετά τα πρακτικά μέσα και τις συνέπειες.
Κάποιοι εξηγούν αυτά τα «κενά» στο λόγο του με το επιχείρημα ότι μπορεί να ανέλαβε την υπεράσπιση των Ροδίων μετά από χρηματική προσφορά εκ μέρους των τελευταίων (αμφίβολο), είτε πραγματικά από την υποχρέωση που αισθανόταν να βοηθήσει στην περιφρούρηση της δημοκρατίας. Αν παρατηρήσουμε το λόγο στα διανοήματά του, αγνοώντας τα εκφραστικά μέσα που ο ρήτορας χρησιμοποιεί, διαπιστώνουμε ότι ο Δημοσθένης είχε την απόλυτη συνείδηση μιας σίγουρης αποτυχίας. Η έλλειψη προτάσεων για την υλοποίηση αυτών που πρότεινε μας κάνει να εικάσουμε ότι ίσως ήθελε να κάνει μια απλή διακήρυξη, να προετοιμάσει τον κατευνασμό των πνευμάτων και να δείξει ότι οι ελληνικές δημοκρατίες είχαν συμφέρον να αλληλοϋποστηριχτούν.

? p £