§§ 1 – 3

1. Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται:
α) «Στο ήθος του λέγοντος», που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τον εαυτό του.
β) «Στο ήθος του ακροατή», που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του.
γ) «Στο ήθος του αντιπάλου», που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου.

2. «Τὸ μὲν οὖν ἀναγκαιότατον ἔργον τοῦ προοιμίου, καὶ ἴδιον τοῦτο, δηλῶσαι τί ἐστὶ τὸ τέλος οὗ ἕνεκα ὁ λόγος» (Αριστοτέλους, «Ῥητορικὴ Τέχνη» 14, 6). Ανταποκρίνεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο προοίμιο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.

3. Σε ποια συμπεράσματα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε για την αθηναϊκή δημοκρατία και τις προτεραιότητες που αυτή η πολιτεία θέτει από το γεγονός της δοκιμασίας των αρχόντων;

4. Αν από το λόγο του Λυσία είχε σωθεί μόνο αυτό το απόσπασμα, ποια στοιχεία θα μας βοηθούσαν να το αποδώσουμε στο συγκεκριμένο λογογράφο; (Βλ. Εισαγωγή, σελ. 30 – 31).

5. Για ποια στοιχεία της πολιτικής ή της κοινωνικής ζωής της αρχαίας Αθήνας θα μπορούσαμε να συναγάγουμε πληροφορίες από το προοίμιο αυτό, αν το αντιμετωπίζαμε ως ιστορική πηγή;

6. Σημειώστε Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο.
Η στάση του Μαντιθέου στο προοίμια του λόγου είναι: Σωστό Λάθος
α) αξιοπρεπής. • •
β) παρακλητική. • •
γ) προκλητική. • •
δ) απολογητική. • •

7. «διάκειμαι»: Να αντικαταστήσετε την πρόθεση «διὰ» με τις προθέσεις: κατά, επί, παρά, εν + από, υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους, όπου θα φαίνεται η σημασία τους (π.χ.: η επικείμενη απάντηση των αρχηγών κρατών).

8. Να γράψετε τις λέξεις του κειμένου που είναι πολιτικοί και δικανικοί όροι ή αναφέρονται στις ανθρώπινες σχέσεις στην αρχαία Αθήνα και να τις μεταφέρετε στα νέα ελληνικά. Αν αυτές χρησιμοποιούνται στην εποχή μας, να δηλώσετε τη διαφορά στη σημασία τους όπου υπάρχει.

9. «διακείμενος ἀηδῶς»: α) Να γράψετε δύο παρόμοιες εκφράσεις που έχουν επικρατήσει σήμερα και εκφράζουν συμπάθεια η μία και αντιπάθεια η άλλη. β) Να σχηματίσετε δύο προτάσεις που να δηλώνεται η σημασία τους.

10. Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β΄ συνθετικό το ρ. πράττω και παραγωγικές καταλήξεις – ος, – ία, – τος, – η και να δηλώσετε τη σημασία τους.

11. Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: πράττω, βιόω – ῶ, φαίνομαι, δέομαι, ἡγοῦμαι.

12. «εὔνους < ἐν + νοῦς< εὔνοια»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α΄ συνθετικό όπως στο παράδειγμα: εύνοια  υπόνοια.

13. «ἀποφέρω»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω: θ. φερ – / φορ – / ενεκ – / και ένα σύνθετο από το φωρ – .

14. Να γράψετε τη σημασία των παρακάτω ρημάτων σύνθετων του «ἵσταμαι»:
ἀφίσταμαι = ............................................ μεθίσταμαι = ............................................ 
ἀνίσταμαι = ............................................ παρίσταμαι = ............................................ 
καθίσταμαι = ............................................ ὑφίσταμαι = ............................................

15. Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες οι ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β.

Α Β
1. ρήση
2. ποίηση
α) βιόω – ῶ 3. φάσμα
4. βιώσιμος
β) ἔχω 5. πράγμα
6. ευεξία
γ) ποιῶ 7. πράκτωρ
8. ρήμα
δ) λέγω 9. βίωμα
10. φανός
ε) φαίνομαι 11. έξις 
12. αβίωτος
στ) πράττω 13. σχεδόν
14. ποίημα
15. λέσχη
16. βιώνω
17. άπραγος

16. Οι προϋποθέσεις που κρίνονταν απαραίτητες για την ανάληψη δημοσίου αξιώματος την εποχή του Μαντίθεου πιστεύετε πως θα έπρεπε να ισχύουν και στην εποχή μας για την εξακρίβωση του ήθους όσων ασχολούνται με τα κοινά; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.

§§ 4 – 8

1. «φύλαρχοι», «στρατηγοί»: Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην αρχαία Αθήνα;

2. α) Ποιο επιχείρημα του Μαντίθεου θεωρείτε ισχυρότερο στις §§ 4 – 8; β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

3. Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή τα παράγωγά τους: ἐκπέμπω, ἀποδημῶ, καταβάλλω, ἀξιῶ, δοκιμάζομαι, διαιτῶμαι, πάσχω.

4. Να γράψετε δύο παράγωγα και δύο σύνθετα ουσιαστικά από τα ρήματα:
α) πέμπω: ....................................................................
β) δίδωμι: ....................................................................
γ) πάσχω: .....................................................................
δ) ἔχω: .....................................................................

5. «ἀλλότριος – ξένος»: Να γράψετε παράγωγα ή σύνθετα στα νέα ελληνικά για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές στη σημασία τους.

6. Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: 
μαρτυρῶ = ................. πράττω = .................
ἔρχομαι = ................. γιγνώσκω = .................
βούλομαι = ................. σκοπῶ = .................
ἐξαμαρτάνω = .................

7. Να συμπληρώσετε τα κενά με παράγωγα των ρημάτων που δίδονται. 
α) καθαιρέω – ῶ: Η ..................... του στρατηγού.
β) ἐξαιρέω – ῶ: Έχει ................ ήθος, γι' αυτό αποτελεί ...............ση στη διαφθορά που επικρατεί.
γ) δίδωμι (δω/δο – ): Πληρώνω τις .............. Το βιβλίο είναι ένα καλό................ Είναι ............. της του ναού και η πράξη του λέγεται ............. Όποιος προσφέρει δώρα λέγεται .............
δ) γιγνώσκω: Η...............είναι δύναμη. Έχει πλήρη ά...........α του γεγονότος. Είναι επιστήμων ε............ κύρους. 

8. «κακῶς ποιῶ – κακῶς πάσχω»: Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά το αντίθετο για καθεμιά από τις περιφράσεις και να το αποδώσετε μονολεκτικά στα νέα ελληνικά.

9. Ποια είναι η διαφορά της σημασίας του «πυνθάνομαι» από το «μανθάνω» και το «ἐπίσταμαι»;

10. α) Ποια είναι η σημασία των παρακάτω σύνθετων ρημάτων του ἔρχομαι: κατέρχομαι, διεξέρχομαι, μετέρχομαι, ὑπεισέρχομαι, ἀνέρχομαι, ὑπέρχομαι. 
β) Να γράψετε από ένα συνώνυμο των παρακάτω λέξεων με θέματα του ρήματος ἔρχομαι, (π.χ. για τη λέξη διάβαση: συνώνυμο με το θ. – ελευθ του ἔρχομαι = διέλευση): αποχωρώ, σύνοδος, μύηση, βατός, εφορμώ, θρασύτητα.

11. Να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα ή ουσιαστικά με α' συνθετικό το επίρρημα εὖ και να γράψετε με πέντε από αυτά προτάσεις στα νέα ελληνικά:
εὖ + ἦθος  ευήθης = ο αφελής, ο ανόητος.
εὖ + ἅγος = ........................
εὖ + ἁλῶναι < ἁλίσκομαι = ........................
εὖ + βουλὴ (= σκέψη) = ........................
εὖ + γένος = ........................
εὖ + ἀνὴρ = ........................
εὖ + δαίμων = ........................
εὖ + γλῶττα = ........................
εὖ + ἀκούω = ........................

12. Ποιες από τις αρετές ενός καλού ομιλητή εντοπίζετε στις §§ 1 – 8;

§§ 9 – 13

1. Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημοσία ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό.

2. «δίκη», «γραφή», «εἰσαγγελία»: Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην αρχαία Αθήνα;

3. α) Ποιο από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο ρήτορας θεωρείτε περισσότερο εύστοχο; β) Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

4. Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις : βιόω – ῶ, φημί, ὁ αἰσχρός, ὁ νεώτερος, ὁμολογῶ.

5. Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις: δοκιμασία, ακρόαση, τεκμήριο, πολέμιος, καθεστώς.

6. Να συνθέσετε το ρήμα «ἔχω» με πέντε προθέσεις και να σχηματίσετε με τα ρήματα που θα προκύψουν αντίστοιχες προτάσεις.

7. Ποια είναι η σημασία των παρακάτω ρημάτων, σύνθετων του «δείκνυμι» και του «γίγνομαι»; (ἀποδείκνυμι, ἐνδείκνυμι, ἐπιδείκνυμι, ἐπιγίγνομαι, προσγίγνομαι, ἀναδείκνυμι).

8. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω: δόγμα, όψη, γηγενής, ευεξία, άβατος, δέηση, τύχη.

9. Από τα επιχειρήματα του Μαντιθέου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική. Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο, να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά, με την οποία τα παραθέτει.

10. Στην § 3 ο Μαντίθεος αναφέρεται με έμφαση στο «μετρίως βεβιωκὼς» και στην §11 «περὶ δὲ τῶν κοινῶν μοι μέγιστον τεκμήριον εἶναι τῆς ἐμῆς ἐπιεικείας». Με βάση τις φράσεις αυτές να γράψετε ποια σημασία απέδιδαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στην ηθική ζωή των πολιτών σε σχέση με την πρόοδο της πολιτείας.

11. Ποια από τα στοιχεία των §§ 9 – 13 πιστεύετε πως θα χρησιμοποιούσε κάποιος συνήγορος κατά την αγόρευσή του σε μια σύγχρονη δίκη, για να αναδείξει το ήθος του πελάτη του;

12. Οι κοινωνικές σχέσεις αποτελούν και στα αρχαία χρόνια και στις μέρες μας κριτήριο για την ποιότητα και το ήθος των ανθρώπων. Μια λαϊκή παροιμία το εκφράζει με το γνωστό «δείξε μου το φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι». Πώς αντιμετωπίζει την αντίληψη αυτή ο Μαντίθεος στο συγκεκριμένο κείμενο και πώς την αξιολογείτε εσείς στην εποχή μας; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

§§18 – 19

1. Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο;

2. «ὥστε οὐκ ἄξιον ἀπ᾽ ὄψεως, ὦ βουλή, οὔτε φιλεῖν οὔτε μισεῖν οὐδένα, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν»: Να αναλύσετε την αντίθεση που υπάρχει στην άποψη αυτή του Μαντίθεου.

3. Να αναφερθείτε στο ήθος του Μαντιθέου, αφού συσχετίσετε τις παραγράφους 11 και 18 – 19.

4. α) Διαφαίνεται στο κείμενο κάποια προσπάθεια του Μαντιθέου να πείσει τους δικαστές, ώστε η δοκιμασία του να είναι επιτυχής;
β) Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας παραπέμποντας σε στοιχεία του κειμένου.

5. «ὠφελῶ», «ὀφείλω»: Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα.

§§ 20 – 21

1. Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου, αν και οι νέοι απέφευγαν να ανέβουν στο βήμα; (Στην απάντηση σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην § 10).

Απάντηση: Ο Μαντίθεος, αν και ήταν νέος, αναγκάστηκε να πάρει το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου, γιατί όπως ειπώθηκε και στην παράγραφο 10 («διὰ τὰς συμφορὰς τὰς τοῦ πατρός»), οι εμπορικές επιχειρήσεις του πατέρα του υπέστησαν σοβαρότατες επιπτώσεις εξαιτίας των μεγάλων καταστροφών που προκάλεσε ο μακροχρόνιος Πελοποννησιακός πόλεμος. Είναι πολύ πιθανόν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας να κινδύνευσε η περιουσία του Μαντιθέου από τη νομοθεσία. Γι' αυτόν το λόγο δημηγόρησε, για να μπορέσει να διασώσει την πατρική περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης.

2. α) Γιατί ο Μαντίθεος στον επίλογο του λόγου του επαινεί τους βουλευτές; β) Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

3. α) Όσοι ασκούν ή πρόκειται να ασκήσουν εξουσία πρέπει, κατά τη γνώμη σας, να υφίστανται «δοκιμασία»;
β) Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

4. Να γράψετε ένα κείμενο στο οποίο θα αναφέρετε τον τρόπο λειτουργίας της Εκκλησίας του Δήμου στην αρχαία Αθήνα.

5. Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β.


Α Β
ἄχθομαι, αἴρω, λέγω, δοκῶ, ἐπιχειρῶ, ἐνθυμοῦμαι. ἀναλαμβάνω, ἐπιλαμβάνομαι, νομίζω, ὑπολαμβάνω, οἴομαι, ἡγοῦμαι, διανοοῦμαι, μνημονεύω, λογίζομαι, ἀνίστημαι, ἀνορθῶ, ἐγείρω, φημί, φθέγγομαι, ἀγορεύω, ἀγανακτώ, ἀνιῶμαι, θλίβομαι, λυποῦμαι.